Reflectie over het jaar 2021

De situatie

Ook op Maluku golden zware beperkende maatregelen voor de samenleving. De zogenaamde PPKM (Pemberlakuan Pembatasan Kegiatan Masyarakat – Inwerkingtreding beperkingen op gemeenschapsactiviteiten) die per provincie en regio kon verschillen. Een korte niet volledige opsomming van onze ervaring met de beperkingen in de regio Kota Ambon: religieuze samenkomsten buiten het eigen huishouden verboden. Geen bruiloftspartijen en overlijdensceremonies. Overleden patiënten ten gevolge van Covid moesten verplicht op een speciaal daarvoor ingericht terrein worden begraven. Door speciaal medisch personeel in beschermende kleding.  Aanwezigheid directe familie niet toegestaan. Het onderwijs van basisschool tot universiteit volledig online via met name de smartphone. Publieke sportactiviteiten verboden zowel in- als outdoors. Winkels totaal gesloten of met beperkte openingstijden zoals supermarkten en de traditionele markten. Infrastructurele- en bouwprojecten allemaal gestaakt en uitgesteld. De invoering vaccinatieplicht op verscheidene beroepen en reisbewegingen voor zowel nationale, provinciale en regionale vluchten of ferrydiensten. Ook lokale beperkingen voor toegang tot bijvoorbeeld overheidskantoren, banken en shopping malls werden ingesteld. Vele hotels en pensions dicht of anders met zeer beperkte service. Alle overige horeca en entertainment verplicht gesloten; evenals alle vakantiebestemmingen met resorts en duikcentra.

De gevolgen

De samenleving van Maluku met haar economie, onderwijs en cultuur hebben logischerwijs een keiharde dreun opgelopen. Het inschatten, duiden en aantonen van causale verbanden met betrekking tot de daadwerkelijke schade aan de samenleving zal gedegen thematische onderzoeken vereisen. Wij hopen van harte dat die ook in Maluku van overheidswege worden uitgevoerd. Voor het nodige inzicht voor ons allemaal als samenleving. Want structurele armoede in combinatie met achterstand in kennis maakt meer kapot dan je lief is…

Een voelbaar concreet gevolg voor onze stichting is het voorlopige uitstel van geplande donaties via publieke activiteiten en events van samenwerkende organisaties en muzikale initiatieven in Nederland. In Maluku waren ontmoetingen en vergaderingen lastig te plannen vanwege de restricties. De meeste activiteiten hebben we daarom op Ambon laten plaatsvinden. Met gezamenlijk improviseren zijn we toch een eind op weg gekomen. Tot zover maar even over dit wereldwijde thema.

Onze activiteiten

1. Samenwerking met Yayasan Kopi Maluku

Beachhead Foundation ondersteunt met enthousiasme een indrukwekkend lokaal Ambonees initiatief om de economische positie van traditionele kruidnagel- en nootmuskaatboeren op Maluku te verbeteren. Yayasan Kopi Maluku is een overkoepelende grass root stichting die een breed sociaal-economisch programma daartoe heeft ontwikkeld. Met de invoering en productie van de ‘cash crop’ koffie willen zij hun doel bereiken. Ondertussen is er kleinschalige productie en verkoop bereikt

We zijn onder de indruk van dit team van merendeels jonge mensen. Er is bij hen voelbare passie met aantoonbare academische en zakelijke creativiteit. De werkwijze is digitaal gestructureerd en gedocumenteerd doordat een aantal leden over een sterke ICT achtergrond beschikken. Het delen en bespreken van informatie verloopt daarom vlot. Het is hoopvol dit te mogen meemaken in één van de armste provincies van Indonesië.

Historische achtergrond

Naar aanleiding van een onderzoek door Yayasan Kopi Maluku naar de geschiedenis van koffieproductie en consumptie op Maluku blijkt een wilde endemische koffiesoort te groeien in de regio; in de lokale volksmond ‘kopi tuni’ genoemd. Endemisch wil zeggen dat de koffieboom oorspronkelijk is aan een bepaald gebied. Kopi tuni verschilt dus met de bekende plantage koffiesoorten zoals de overbekende arabica, robusta en liberica. De kopi tuni bonen zijn kleiner en hebben een duidelijk ander karakter en aroma. Bijzonder is de afwezigheid van zuren in deze Molukse koffieboon.

Maluku staat van oudsher bekend als de Specerij Eilanden vanwege de eveneens endemische specerijsoorten kruidnagel (cengkeh) en nootmuskaat/foelie (pala/kulit pala). Kruidnagel kwam van oorsprong uitsluitend voor op de eilandengroep rond Ternate en Tidore. Nootmuskaat vindt haar oorspronkelijk thuis op de kleine archipel van Banda.

In tegenstelling tot de grotere eilanden zoals Sulawesi, Sumatra en Java zijn tijdens de koloniale periode koffieplantages op Maluku nooit van de grond gekomen. Onder leiding van Thomas Matulessy alias Pattimura vond op 15 mei 1817 een gewapende volksopstand plaats. De bevolking uitte hun grote onvrede tegen nieuwe aanvullende en gedwongen herendiensten opgelegd door de Nederlandse resident op Saparua, Johannes Rudolph van den Berg. Eén van de nieuwe hervormingen schijnt het instellen van koffieplantages te zijn geweest. De Pattimura-opstand heeft er waarschijnlijk toe geleidt dat er tot op de dag van vandaag geen koffieplantages zijn. Daarmee is grootschalige introductie van de bekende plantage koffiesoorten achterwegen gebleven. En heeft exploitatie van koffie voor de wereldhandel zich nooit ontwikkeld op Maluku.

Potentie, strategie en visie

Hoe kan de onbekende endemische kopi tuni boeren helpen met hun economische groei? Als commodity heeft kopi tuni geen concurrentie met andere plantage gewassen zoals de specerijen. Kopi tuni is (nog) niet bekend in de wereldmarkt van koffie. Er is geen één commodity handelaar die er zaken in doet vanwege de afwezigheid van vraag bij de wereldwijde koffie industrie. De kopi tuni boon is ongeveer de helft kleiner dan de arabica boon. En de variabele smaken matchen niet met de commerciële koffie blends in grootschalige volumes. Voordeel nummer één is echter de afwezigheid van concurrerende opkopers.

Hoewel het programma nog in de opstartfase zit heeft Yayasan Kopi Maluku haar koffiebonen sinds 2019 in de markt gezet van ‘single origin coffees’. De merknaam Kopi Tuni is aangevuld met de naam van het producerende dorp van herkomst. Single origins zijn koffiebonen met unieke smaken, afhankelijk van de geografische locatie, bodemsoort, geologische ondergrond, micro-klimatologische verschillen en de natuurlijke omgeving aan wilde en gecultiveerde vegetatie. Het is kwaliteitskoffie voor de ‘koffie connaisseur’.

Binnen de klasse single origin coffees staan de ‘specialty coffees’ aan de wereldtop. Dit zijn koffiebonen die geproduceerd worden op zogenaamde ‘micro-lots’ oftewel kleine percelen land per dorp of zelfs per boer. De naam van het dorp wordt gebruikt als merknaam van de kopi tuni. Deze unieke koffiebonen behoren tot de hoogste kwaliteit op de markt en mogen niet gemixt worden met koffiebonen uit andere geografische locaties.

Maluku heeft van vroeger dus reeds haar eigen Single Origin Specialty Coffee. Dankzij de inzet van Yayasan Kopi Maluku krijgen boeren die mee willen doen de kans op ‘branding’ van hun eigen dorpsnaam op de internationale markt voor single origin specialty coffees. Het is te vergelijken met hoge kwaliteitswijnen uit Franse dorpen waarbij de naam van het dorp en de specifieke wijngaard garant staat voor echtheid en uniciteit in smaak en karakter.

De visie en strategie van Yayasan Kopi Maluku wil op basis van hun onderzoeken echter nog een stap verder. De koffiebonen kunnen verschillende controleerbare karakteristieke smaakvleugen krijgen van fruit- en specerijsoorten. Dit is afhankelijk van de soorten in de directe omgeving rond de kopi tuni boom in relatie tot de biochemische uitwisselingen tussen  wortelstelsels. Staat de koffieboom bijvoorbeeld dicht bij kruidnagelbomen die begroeid zijn met strengen vanille dan zijn die aroma’s terug te proeven in de koffie. De bonen moet dan ook apart per smaaksoort worden geoogst.

Om dit doel te bereiken worden gerichte agroforestry-methoden toegepast op de bestaande traditionele Molukse landbouwgronden, dusuns genaamd. De koffieboompjes worden als aanvullende beplanting toegevoegd aan de dusuns waarop al reeds specerijen en fruit worden geproduceerd. Er kunnen geen moderne grootschalige en kosteneffectieve plantages worden aangelegd. Deze originele Molukse koffie is voor haar kwaliteit en smaak afhankelijk van een natuurlijk gevarieerde omgeving. De  kopi tuni boom heeft  daarnaast schaduw nodig van hogere bomen. Het is daarmee bij uitstek geschikt voor intercropping of combinatieteelt. De koffieboom groeit en bloeit zelfs op zeeniveau aan de Molukse stranden. Dit is een uniek verschijnsel onder de familie van koffiebomen. Kopi tuni kan een waardevolle aanvulling betekenen op de bestaande traditionele landbouw. En daarmee een welkome aanvulling op het inkomen van de boeren en de economie.

Biologische certificering in de toekomst

Het grootste deel van de traditionele landbouw op Maluku verloopt nog steeds zonder het gebruik van kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen. De productie is dus van nature biologisch maar nog niet als zodanig gecertificeerd. De productievolumes in een dorp moeten echter eerst stabiel worden voordat certificering kan worden aangevraagd. Beachhead ondersteunt in het doen van vooronderzoek om uiteindelijk te voldoen aan alle eisen.

De ondersteuning door Beachhead Foundation

In de samenwerking met Yayasan Kopi Maluku hebben we ondersteuning afgesproken op de volgende onderwerpen:

• Onderzoek en exportadvies over de Single Origin Specialty Coffees internationale markt.

Dit doen we onder andere door relevante branche organisaties te contacten. De bevindingen delen we in rapportagevorm en analyseren gezamenlijk de informatie. De uiteindelijke beslissingsverantwoordelijk-heid ligt bij Yayasan Kopi Maluku. Met onze taalvaardigheid in zakelijk Engels en beroepservaring bij internationale bedrijven hopen wij van nut te kunnen zijn. 

• Support in voorlichting aan boerengemeenschappen.

Beachhead Foundation ondersteunt in het onderwijsdeel over de positie van de boer in de supply chain. Doel is dat de boeren begrijpen wat hun waarde is als producent en leverancier binnen de keten. We helpen een intrinsieke motivatie bij boeren op te bouwen voor kwaliteitswaarborging. Hoe beter de koffie hoe hoger de prijs.

• Ondersteuning in transportkosten

De beoogde dorpen liggen vaak in afgelegen berggebieden met slechte infrastructurele toegang. De reizen duren kunnen daarom soms meerdere dagen duren. We zijn dan ook dankbaar mee te kunnen liften op het uitgebreide netwerk van boerengemeenschappen van Yayasan Kopi Maluku. Zo kunnen we samen onze eigen onderzoeken combineren in ontwikkeling van agroforestry landbouw in arme randgebieden. Zonder kostbare tijd vergende voorbereidende contactenonderzoeken. Op termijn wil Beachhead een 4×4 terreinwagen aanschaffen om veiliger en iets comfortabeler te kunnen werken.

• Ondersteuning opzetten micro-ondernemingen

We geven ondersteuning en advies bij het opzetten van kleine coffee shops voor de verkoop van kopi tuni. We helpen bij het vinden van mogelijkheden van accommodatie huur binnen ons netwerk. Met name bij outlets voor internationale toeristen geven we advies over inrichting en HACCP standaarden.

2. Bouw werkplaats en inkoop gereedschappen

Dit jaar hebben we een basis set aan elektrische en handgereedschappen ingekocht. Voor de bouw van de constructies zijn meewerkende teamleden altijd voorzien van goed werkend basis gereedschap. Ook bieden we ondersteuning met gereedschappen en ter beschikkingstelling van de werkplaats bij bouw- en andere technische activiteiten van Yayasan Kopi Maluku.

De gereedschappen zijn als eerste gebruikt bij de bouw van een halfopen overdekte werkplaats. Doel van deze werkplaats is om voorbereidende technische werkzaamheden te kunnen uitvoeren voor de projecten. In het vochtige tropische klimaat van Maluku is het voor de werkveiligheid van belang om beschermd tegen zon en regen te kunnen werken. Verder is een veilige elektriciteitsinstallatie geplaatst door een elektromonteur uit het team van Yayasan Kopi Maluku.

3. Onderzoek biologische tuinbouw  

Beachhead helpt mee om de biologische tuinbouw in Maluku te verbeteren met eenvoudige methoden. Met materialen uit de natuurlijke omgeving, hergebruikte plastics en materialen die gemakkelijk verkrijgbaar zijn in lokale winkels. Niet biologische groenten in Maluku worden voor het overgrote deel geïmporteerd uit andere landbouwregio’s zoals Manado en Makassar op Sulawesi. De lokale productie voor de gehele tuinbouwsector is naar onze inschatting hooguit tien procent.  Overheidscontrole op pesticide residu en handhaving van protocollen op juist gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen worden niet uitgevoerd. Dat moet en kán anders…

Dit jaar zijn we gestart met het bouwen van een kleine green house oftewel groente kas van 56m2. De kas zal gebruikt worden om verschillende teeltmethoden te testen op het meest praktische nut in relatie tot de omgevingssituatie van gemeenschappen. Alles zonder chemische kunstmest en bestrijdingsmiddelen. Gemeenschappen in stedelijke gebieden met meer voorzieningen hebben andere behoeften en mogelijkheden dan gemeenschappen in afgelegen gebieden die leven op basis van een grotere zelfvoorziening. In samenwerking met Yayasan Kopi Maluku beogen we in de nabije toekomst onze kennis te delen met gemeenschappen in afgelegen gebieden.

Het bouwrijp maken van de kavel grond was een hoop werk. Uiteindelijk hebben we de grond schoon gekregen van resterende boomstronken en resten van vroegere betonnen afscheidingen. Voor de watervoorziening is een  watertoren van 5 meter hoog gebouwd op een eenvoudige maar stevige lasconstructie. Een en ander in verband met het risico op aardbevingen. Het waterleidingen zijn voorzien van meerdere kranen op verschillende posities voor gemakkelijke toegang. Daarna hebben we de regenwaterafvoer goed geregeld door het aanleggen van een eenvoudig gotenstelsel van beton. Met name tijdens de oosten moesson is er risico op tijdelijke overstroming door extreme en langdurige regenval.

De constructie van de zelf ventilerende  kas is gemaakt uit lichtgewicht gegalvaniseerd dunne stalen profielen. Populair in Indonesië voor het bouwen van daken en overkappingen. Tot onze verbazing was dit materiaal goedkoper dan hout. Voor de overspanning is UV-plastic gebruikt met een bescherming van 14%. De afdichting van de zijkanten is bespannen met doorschijnende zwart plastic paranetten om insecten buiten te houden. De doorlating van licht is 60%. Voor de afvoer van regenwater zijn dakgoten opgehangen die leiden naar de betonnen water afvoer op de grond. De ondergrond van de kast is bedekt met kiezels uit de nabij gelegen rivier.

Na onderzoek en advies uit ons netwerk zijn we tot het besluit gekomen om te beginnen met een hydroponic systeem. Dit specifieke systeem bestaat uit verticale PVC buizen van 2,20 meter hoog  met 38 plantgaten per buis. In het voorste deel van de kas van 16m2 komen 3 maal 10 rijen. De totale aanplant komt dan op 1.140 gewassen die binnen 6 weken kunnen worden geoogst. Het systeem werkt met een circulaire watervoorziening gevuld met plantnutriënten. Volgend jaar beginnen we met de constructie en snel daarna de eerste teelt. We zien uit naar hoe het proces verloopt en het uiteindelijke resultaat!

Tot slot

Ondanks de omstandigheden waar de hele wereldbevolking door werd getergd, hebben we dit jaar vooruitgang kunnen boeken. We zijn dankbaar voor het vertrouwen van en ondersteuning door familie, vrienden en netwerk. Boven verwachting hebben we mogen leren wat er mogelijk is aan opbouw van de samenleving op Maluku. De nog grotendeels authentieke natuurlijke leefomgeving bied prachtige kansen voor de toekomst. Samen sterk en samen verder…. Satu hati…